KANON PISMA ŚWIĘTEGO (cz.1)

Nazwa Biblia pochodzi od greckiego słowa biblos oznaczającego papirus bądź świętą czcigodną księgę. W terminologii biblijnej słowo to znalazło się za sprawą tłumacza Biblii hebrajskiej na język grecki, który przez biblos (lub biblion) oddał hebrajskie ha-sefer - zbiór ksiąg. We wczesnym chrześcijaństwie stosowano dla określenia Pisma Świętego liczbę mnogą od biblion - biblia. Słowo to zostało zapożyczone przez język łaciński (używane w liczbie pojedynczej rodzaju żeńskiego - biblia, -ae), a za pośrednictwem łaciny przez języki europejskie (por.: fr. La Bible, niem. die Bibel, wł. La Bibbia, pol. Biblia).

Pismo Święte

Już Nowy Testament określa księgi Starego Testamentu jako grafi (pisma) lub grafe (pismo). Kościół pierwotny posługiwał się tą nazwą odnosząc ją do Nowego i Starego Testamentu, a dla podkreślenia Bożego pochodzenia tekstu dodawał "święte". Stąd pochodzi nazwa. Pismo Święte.

Religia Izraela była opartą na Przymierzu zawartym z Bogiem Jahwe na górze Synaj. Cały Stary Testament jest opisem dziejów tego Przymierza. Przez krew Jezusa Bóg zawarł z Nowym Izraelem Nowe Przymierze, o którym traktuje Nowy Testament (por.: 2Kor 3, 14). Greckie słowo diateke znaczy przymierze i testament, stąd utarły się nazwy Stary Testament, Nowy Testament oraz Stare Przymierze, Nowe Przymierze.

Dla oznaczenia zbioru ksiąg natchnionych używa się ponadto takich określeń jak: Słowo Boże, Święte Litery, Księgi święte, itd.

Podział i liczba ksiąg

A) Stary Testament

a) podział żydowski:

Biblia hebrajska dzieli księgi Starego Testamentu na trzy grupy:

1. Tora (Prawo): Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt

2. Nebiim (Prorocy):

– wcześniejsi: Joz, Sdz, 1-2 Sm, 1-2 Krl

– późniejsi: Iz, Jr, Ez, Oz, Jl, Am, Ab, Jon, Mi, Na, Ha, So, Ag, Za, Ml

3. Ketubim (Pisma):

– wielkie: Ps, Prz, Hi

– pięć zwojów: Pnp, Rt, Lm, Koh, Est

– inne: Dn, Ezd, Ne, 1-2 Krn

Żydowski Stary Testament liczy 24 księgi. Liczbę tę uzyskują Żydzi, tworząc po jednej księdze z następujących grup:

b) podział katolicki:

Biblia katolicka dzieli Stary Testament na następujące grupy:

1. Księgi historyczne

– Pięcioksiąg (5): Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt

– dzieło Deuteronimisty (6): Joz, Sdz, 1-2 Sm, 1-2 Krl

– dzieło Kronikarza (4): 1-2 Krn, Ezd, Ne

– księgi dydaktyczno- historyczne (6): Rt, Tb, Jdt, Est, 1-2 Mch

2. Księgi dydaktyczne (7): Hi, Ps, Prz, Koh, Pnp, Mdr, Syr

3. Księgi prorockie (18):

– prorocy więksi (6): Iz, Jr (+ Ba, Lm), Ez, Dn

– prorocy mniejsi (12): Oz, Jl, Am, Ab, Jon, Mi, Na, Ha, So, Ag, Za, Ml

B) Nowy Testament

Księgi Nowego Testamentu katolicy i protestanci dzielą w jednakowy sposób, wyróżniając trzy grupy, analogicznie jak w Starym Testamencie:

Już na pierwszy rzut oka widać zasadniczą różnicę w podziale i liczbie ksiąg Starego Testamentu w Biblii hebrajskiej i katolickiej. Stary Testament w Biblii protestanckiej zawiera te same księgi, co Biblia hebrajska, brak tam ksiąg deuterokanonicznych (tzn. takich, co których natchnienia były wątpliwości) nazywanych przez protestantów apokryfami.

Nowy Testament liczy 27 ksiąg.

Stary Testament:

– Biblia hebrajska - 24 (39)

– Biblia katolicka - 46; łącznie: 46 (ST) + 27 (NT) = 73

– Biblia protestancka - 39; łącznie: 39 (ST) + 27 (NT) = 66

1. Pojęcia "kanon" i "kanoniczność"

Greckie słowo 'kanon' oznaczało pierwotnie pręt mierniczy, później w sensie pochodnym regułę, normę. Ojcowie Kościoła używali terminu kanon na oznaczenie reguły wiary. Kanon Pisma Świętego uchodził za spisaną regułę wiary.

Określenie "kanoniczny" należy zatem przypisywać tylko tym księgom, których natchnienie zostało potwierdzone przez Kościół, co jest jednoznaczne z włączeniem ksiąg do kanonu.

Nazwę "księga kanoniczna" (czyli należąca do oficjalnego zbioru zwanego kanonem) przypisuje się księgom, które spełniają następujące wymagania:

1. są natchnione

2. ich natchnienie i autorytet zostały stwierdzone przez Kościół (Praktycznie nie może istnieć taka sytuacja, aby księga rzeczywiście natchniona nie została włączona do kanonu)

2. Terminologia

Biorąc do ręki Pismo Święte katolickie i protestanckie, zauważymy różnicę w spisie ksiąg Starego Testamentu. Różnica ta, spowodowana nieuznaniem przez protestantów pewnych ksiąg Starego Testamentu, wprowadziła zamieszanie w stosowanej terminologii.

Terminem księga deuterokanoniczna katolicy określają te księgi Pisma Świętego, co do których natchnienia pierwotny Kościół miał pewne wątpliwości. Są to:

Należy zaznaczyć, że zaliczenie danej księgi do grupy ksiąg deuterokanonicznych nie świadczy o jej niższej wartości. Kościół katolicki uznaje natchnienie ksiąg deuterokanonicznych Nowego i Starego Testamentu, czci je i szanuje na równi z pozostałymi księgami.

Protestanci za natchnione uznali księgi deuterokanoniczne Nowego Testamentu, nie określając ich odrębną nazwą. Odrzucili księgi i perykopy deuterokanoniczne Starego Testamentu, nazywając je apokryfami. Słowem apokryf Kościół katolicki natomiast określa pisma roszczące sobie prawo do Boskiego autorytetu, nie będące natchnionymi. Apokryfy w katolickim rozumieniu protestanci określają mianem pseudoepigrafy.

Pozostałe księgi biblijne, co do których natchnienia nie było wątpliwości nazywa się księgami protokanonicznymi.

3. Powstanie kanonu ksiąg świętych

A. Stary Testament

a. Żydzi

Nie ulega wątpliwości, że Żydzi uznawali pewne swoje pisma za święte i natchnione. Między IV a II wiekiem przed Chr. ukształtował się wśród Żydów palestyńskich zbiór ksiąg. Na pewno weszły tam wszystkie księgi protokanoniczne (39). Nie wszyscy jednak Żydzi ograniczyli swój kanon do 39 ksiąg. W diasporze aleksandryjskiej i w Qumran uważano, że Bóg nie wypowiedział jeszcze ostatniego słowa i przypisywano Boski autorytet innym księgom. Chodzi tu o księgi deuterokanoniczne. Oficjalny kanon żydowski przyjęto w Jamni ok. 90 po Chr. Nie zawierał on ksiąg i dodatków deuterokanonicznych.

Co do akceptowania przez Żydów przed 90 r. po Chr. ksiąg deuterokanonicznych, istnieją różne poglądy . Można je podzielić na trzy grupy:

1. Wszyscy Żydzi przyjmowali zbiór 39 ksiąg - kanon palestyński (bez ksiąg deuterokanonicznych).

2. Pierwotnie był przyjmowany przez wszystkich Żydów kanon zawierający również księgi deuterokanoniczne - tzw. kanon aleksandryjski przyjęty w greckim przekładzie Starego Testamentu, zwanym Septuagintą. Księgi te odrzucili po upadku świątyni faryzeusze, którzy wraz z wygaśnięciem starozakonnego kapłaństwa umocnili swoją władzę religijną.

3. Istniały dwa kanony: palestyński - przyjmowany w Palestynie i aleksandryjski - przyjmowany w diasporze.

b. Chrześcijanie

W pierwszych dwu wiekach Kościół posługiwał się głównie Septuagintą, czyli greckim przekładem Biblii hebrajskiej z deuterokanonicznymi dodatkami, przyjmując tym samym Boską inspirację ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu. Większa część cytatów ze Starego Testamentu w Nowym (300 na 350) pochodzi właśnie z Septuaginty. W Nowym Testamencie znajduje się 1951 cytatów i wyraźnych aluzji do Starego Testamentu, w tym 67 do ksiąg deuterokanonicznych, co przemawia za tym, że Apostołowie przyjmowali księgi deuterokanoniczne jako natchnione. Septuagintę wraz ze znajdującymi się tam księgami deuterokanonicznymi cytują najwcześniejsi pisarze chrześcijańscy (tzw. Ojcowie Apostolscy) na równi z księgami protokanonicznymi. Kłopoty z uznaniem natchnienia ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu zaczęły się pod koniec II po Chr., kiedy to dochodziło coraz częściej do sporów z Żydami, którzy posługiwali się kanonem palestyńskim.

Największe kontrowersje powstały na Wschodzie. Zachód w zdecydowanej większości przyjmował kanon 46 ksiąg w Starym Testamencie. Za sprawą św. Augustyna synody w Hipponie (393 r.) i Kartaginie (397 i 419 r.) uznały sporne księgi za kanoniczne, uczynił to również w 405 r. papież Innocenty I. Grecy przyjęli Stary Testament w liczbie 46 ksiąg na synodzie trellańskim w 692 r. Od tego czasu aż do Reformacji panowała w tej kwestii jednomyślność.

B. Nowy Testament

Już w drugim wieku Ojcowie Kościoła traktują Ewangelie i listy Pawła jako księgi natchnione i stawiają je na równi z autorytetem Starego Testamentu, używając nazwy Nowy Testament (pierwszy użył tego terminu św. Ireneusz - zm. 202 r.). Nie wszyscy uznawali za natchnione te same pisma. Pojawiło się wiele apokryfów i pism gnostyckich zdecydowanie odrzucanych przez Kościół. Swoje kanony tworzyli heretycy (Marcjon - uznawał tylko Ewangelię Łukasza i Listy Pawła, wyłączając listy pasterskie; montaniści rościli sobie prawo do dalszych objawień). W tej sytuacji koniecznym stało się ustalenie ortodoksyjnego kanonu Nowego Testamentu.

Pierwszym powstałym, na razie nieortodoksyjnym, wykazem natchnionych ksiąg Nowego Testamentu był kanon heretyka Marcjona z r. ok. 150. Znany jest również prywatny kanon ujęty we fragmencie Muratoriego zawierający wykaz ksiąg uznawanych w Rzymie ok. 180 r. Spis nie zawiera Hbr, 1-2 P, 3 J, Jk.

Najwięcej kontrowersji spośród ksiąg Nowego Testamentu wzbudzały księgi: Hbr, Jk, 2 P, 2-3 J, Jud, Ap nazywane deuterokanonicznymi.

Najstarszy zawierający spis zawierający 27 ksiąg pochodzi z 367 r., a jego autorem jest św. Atanazy.

Oficjalnie kanon 27 ksiąg Nowego Testamentu zatwierdzono na synodach w Hipponie i Kartaginie oraz w liście papieża Innocentego I do Eksuperiusza.

4. Kryteria kanoniczności

A. Kryterium zasadnicze - Tradycja Jezusowo-Apostolska

Aby księgę można było nazwać kanoniczną, potrzebne jest potwierdzenie jej Boskiego pochodzenia (natchnienia) przez Kościół (Nauczycielski Urząd Kościoła). Tylko Kościół może orzekać o natchnieniu księgi, włączając ją w ten sposób do kanonu. Dlaczego Kościół rości sobie wyłączne prawo do autentycznego i bezbłędnego rozpoznawania znamion Bożej inspiracji w księgach Starego i Nowego Testamentu? Powodów jest kilka.

1. Stary Testament powstał w łonie wspólnoty ludu Bożego Starego Przymierza, Izraela, który - jako ich "właściciel" - stopniowo rozpoznawał niektóre ze swoich ksiąg jako natchnione. Kościół jako lud Boży Nowego Przymierza przejął od Izraela te Pisma i od początku uznawał je za natchnione. (zob.)

2. Pisma Nowego Testamentu powstały we wspólnocie Kościoła i tylko Kościół może bezbłędnie rozpoznawać w nich znamiona natchnienia.

3. W Kościele działa ten sam Duch Święty, który natchnął święte księgi. Kościół więc prowadzony przez "Ducha Prawdy" może bezbłędnie rozpoznać Go jako autora swoich Pism.

4. Księgi Pisma Świętego uznawane w czasach apostolskich za natchnione zostały przez apostołów przekazane Kościołowi. Przekaz ten jest kontynuowany do dziś dzięki nieprzerwanemu następstwu biskupów.

Orzeczenie takie, jeśli chodzi o księgi Starego Testamentu, jest równoznaczne z potwierdzeniem, że daną księgę Jezus i Apostołowie uważali za natchnioną. Orzeczenie w sprawie ksiąg Nowego Testamentu sprowadza się zasadniczo do stwierdzenia apostolskiego pochodzenia księgi. Nauczycielski Urząd Kościoła może być pewien nieomylności swojego orzeczenia, gdyż to jemu zostało przekazane Pismo Święte przez Apostołów. Tak ok. 200 r. wyraża tę prawdę Tertulian:

"... kto w ogóle zasługuje na wiarę, czyją własnością jest Pismo Święte, kto przez kogo, kiedy i komu przekazał ową naukę, mocą której ludzie stają się chrześcijanami? Tam bowiem, gdzie okaże się, że istnieje prawdziwa nauka, tam będzie istniało również prawdziwe Pismo Święte, prawdziwy jego wykład oraz w ogóle cała prawdziwa tradycja chrześcijańska" (Preskrypcja przeciw heretykom 19).

Gwarantem wierności takiego przekazu Pisma Świętego i jego wykładni jest "droga nieprzerwalnego następstwa [biskupów] sięgającego samych początków, tak by pierwszego z nich mianował oraz poprzedził któryś z Apostołów lub mężów apostolskich stale obcujących z Apostołami" (tamże 32).

W podobny sposób wypowiada się św. Ireneusz (II w.), twierdząc, że Apostołowie przekazali Kościołowi księgi:

"Cóż więc? Gdyby o jakim drobnym zagadnieniu wyłoniła się dyskusja, czyż nie trzeba by zwrócić się do najstarszych Kościołów, w których żyli Apostołowie i od nich brać to, co w dyskutowanym zagadnieniu jest pewne i jasne? A jak należałoby postąpić, gdyby Apostołowie nie zostawili nam ksiąg? Czyż nie trzeba by iść za normą tradycji, jaką przekazali tym, którym powierzyli Kościoły? "(Zdemaskowanie i odparcie fałszywej gnozy [Adversus haereses] III, 4, 1)

Kościół, w którym mieszka Duch Święty, jest gwarantem niesfałszowanego i pełnego przekazu objawienia, gdyż to właśnie w nim ustanowił Chrystus Apostołów, proroków i nauczycieli. W Kościele złożył Bóg "charyzmat prawdy". Tylko Kościół posiadający ciągłe "następstwo biskupów" może orzekać o natchnieniu i autorytecie ksiąg oraz bezbłędnie i autorytatywnie tłumaczyć Pismo Święte:

"Cechę charakterystyczną Ciała Chrystusowego poznaje się po następstwie biskupów, którym Apostołowie przekazali Kościół rozprzestrzeniony na wszystkich miejscach. W nim najpilniej strzeże się Pisma Świętego w niesfałszowanej postaci: niczego nie dodano, niczego nie ujęto. W nim czyta się je bez fałszowania i wykłada się je prawidłowo, pilnie, bez groźby niebezpieczeństwa i bez bluźnierstwa. W nim jest przede wszystkim dar miłości, który jest cenniejszy od poznania, chwalebniejszy niż dar proroctwa, znamienitszy od wszelkich innych charyzmatów". (tamże IV, 33, 8; por. też III, 24, 1; IV, 26, 2-5)

Według św. Augustyna (IV/V w.) w kwestii kanoniczności ksiąg należy się kierować orzeczeniem i powagą "Kościołów katolickich":

"Uważny zatem badacz Pisma Świętego, który najpierw sposobem zwyczajnej lektury pobieżnie zapoznał się z całością, nawet bez większego zrozumienia, będzie pilnie uważał, żeby posługiwać się jedynie tymi księgami, które noszą nazwę kanonicznych. (...) Skądinąd w kwestii ksiąg kanonicznych będzie kierował się najbardziej powagą Kościołów katolickich, do których oczywiście należą te, które założyli Apostołowie i do których kierowali oni swoje listy" (O nauce chrześcijańskiej II, 12).

Jak widać z tekstu konstytucji. Tradycja i Pismo Święte stanowią jeden depozyt wiary. Zatem niemożliwe jest, aby Tradycja miała jakikolwiek priorytet nad Biblią. Mogłoby się tak stać tylko wtedy, gdyby Tradycja i Pismo Święte były dwoma źródłami objawienia. Również Urząd Nauczycielski nie jest nadrzędny wobec Pisma Świętego, ale pełni wobec niego funkcję służebną.

str.62

B. Kryteria kanoniczności - ogólnie

a. Główne

1. Przekaz Tradycji

O natchnieniu danej księgi informuje nas Objawienie zawarte w Tradycji.

2. Apostolskie pochodzenie. Dana księga może być uznana za natchnioną, gdy jej autorem jest Apostoł. W tym miejscu należy dodać, że pojęcie apostolskiego autorstwa jest bardzo szerokie. Za natchnione uznaje się również pisma, które nie wyszły bezpośrednio spod pióra Apostołów, lecz zostały spisane lub ostatecznie zredagowane przez ich uczniów, którzy utrwalili główne myśli swojego nauczyciela lub redagowali pisma z pozostawionych przez niego materiałów. Tak powstałe księgi, zgodnie zresztą ze starożytnym pojmowaniem autorstwa, również uznajemy za pochodzące od Apostołów. W ten sposób za natchnione możemy uznawać również księgi lub ich fragmenty powstałe do połowy II w. po Chr.

b. Pomocnicze

1. Czytanie liturgiczne danej księgi w Kościele jako Pismo Święte.

2. Budująca treść księgi zgodna z nauką całego Pisma Świętego.

Kryteria pomocnicze nie mogą być stosowane w sposób wyłączny, w oderwaniu od kryteriów głównych.

B. Problem ksiąg deuterokanonicznych

Od V w. po Chr. do czasów Reformacji istniała jednomyślność w kwestii kanonu ksiąg Starego i Nowego Testamentu

Pierwszym protestantem, który odrzucił kanoniczność i autentyczność ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu, był Andrzej Bodenstein (zm. 1541) zwany Karlstadtem. Jego poglądy przyjął Luter, nazywając odrzucone księgi apokryfami. Podobnie uczynił Kalwin. Luter odrzucał ponadto spośród ksiąg Nowego Testamentu następujące pisma: Hbr, Jk, Jud, Ap. Zwingli zrezygnował tylko z Ap. Współcześni protestanci uznają za natchnione 27 ksiąg Nowego Testamentu i 39 Starego.

Kwestia praktyczna

Polscy czytelnicy Biblii spotykają się najczęściej z argumentami przemawiającymi za odrzuceniem ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu, wysuwanymi przez biblijnych fundamentalistów protestanckich (zielonoświątkowców, adwentystów, świadków Jehowy). Spróbujmy przyjrzeć się tym argumentom i ocenić je krytycznie (zob.). Oto przykład argumentacji za odrzuceniem ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu:

Apokryfy: Księgi, wspomniane powyżej, które znaleźć można w niektórych wersjach Starego Testamentu, lecz ani w naszym Starym Testamencie, ani w kanonie hebrajskim. Księgi te włączane są do Biblii używanych przez rzymskich katolików. Ktoś może cię spytać, dlaczego księgi te nie są "kanoniczne". Najbardziej oczywistą odpowiedzią jest, że nigdy nie były one w kanonie. Ponadto dobrze jest wiedzieć o niektórych powodach, dlaczego księgi te nie są uznawane za miarodajne lub kanoniczne.

Księgi zwane apokryfami

l Ezdrasza

2 Ezdrasza

Tobiasza

Judyty

Dodatki do Estety Mądrości Salomona

Ecclesiasticus, lub Mądrości Jezusa, syna Syracha

Barucha

List Jeremiasza

Mowa Azariasza i Pieśń trzech młodych mężczyzn

Zuzanny Bel i Smog

1. Księgi te nigdy nie wchodziły w skład kanonu hebrajskiego.

2. Nigdy nie mówi się o nich w Starym Testamencie.

3. Flawiusz, historyk hebrajski; wyraźnie pomija te księgi.

4. Żadna z nich nie nosi znamion inspiracji Bożej.

5. Księgi te posiadają błędy historyczne, geograficzne i chronologiczne.

6. Nauczają one i podtrzymują doktryny, które są przeciwne Pismu Świętemu (na przykład sankcjonuje się kłamstwo, praktykuje magię itp.).

7. Jako literatura księgi te są właściwie mitem i legendą.

8. Ich poziom duchowy (a nawet moralny) jest ogólnie biorąc o wiele niższy od Starego Testamentu.

9. Księgi te napisane były o wiele później niż księgi Starego Testamentu, czyli już po zamknięciu kanonu.

– Księgi te nigdy nie wchodziły w skład kanonu hebrajskiego.

1) Kanon hebrajski nie może determinować kanonu chrześcijańskiego, gdyż Kościół nie przejął Starego Testamentu wprost od oficjalnego judaizmu, ale od Jezusa i apostołów.

2) Problematyczne jest również całkowite odrzucenie przez Żydów ksiąg deuterokanonicznych. Spośród trzech przytoczonych wyżej stanowisk odnośnie stosunku Żydów do spornych ksiąg dwa z nich opowiadają się za ich akceptacją przez przynajmniej część wyznawców ortodoksyjnego judaizmu.

3) Za uznaniem ksiąg deuterokanonicznych za natchnione - przez przynajmniej pewne grupy Żydów - przemawiają następujące argumenty:

1. Greckie wydania Starego Testamentu w diasporze aleksandryjskiej już w II w. przed. Chr. zawierają księgi deuterokanoniczne, które są na równi traktowane z księgami protokanonicznymi. Świadectwo to przemawia również pośrednio za przyjmowaniem ksiąg deuterokanonicznych przez Żydów palestyńskich. Diaspora aleksandryjska zależała bowiem ściśle w sprawach doktryny od Żydów palestyńskich i niezrozumiała byłaby różnica między kanonami przyjmowanymi w Aleksandrii i Palestynie (przed 90 r. n.e.).

2. Starożytne przekłady Biblii hebrajskiej dokonane przez Żydów (inne niż Septuaginta), pochodzące z II w. przed. Chr., zawierają niektóre księgi i fragmenty deuterokanoniczne (Ba, Dn). Badania nad przekładami Ba wykazują, że księga została przetłumaczona przez tego samego tłumacza co Jr, stąd wnioskuje się, że stanowiły one kiedyś jedną całość.

3. Żydzi cytują w Midraszach księgi Tb i Jdt. Palestyńscy pisarze posługują się aż do X w. Syr na równi z księgami protokanonicznymi. Ponadto istnieją świadectwa, że Żydzi publicznie czytali podczas nabożeństw księgi: Ba, 1 Mch, Tb, Jdt.

4. Wykopaliska w Qumran świadczą o tym, że Żydzi palestyńscy współcześni Jezusowi znali i używali ksiąg deuterokanonicznych. Znaleziono tam jeden hebrajski i trzy aramejskie teksty Tb oraz hebrajskie fragmenty Syr.

5. Księgi deuterokanoniczne nie weszły do kanonu ustalonego w Jamni w ok. 90 r., ale ten fakt nie ma wpływu na kanon chrześcijański, gdyż apostolski przekaz o natchnieniu ksiąg musiał nastąpić wcześniej. Nie jest również wykluczone, że kanon w Jamni powstał w opozycji do kanonu chrześcijańskiego przyjmowanego za Septuagintą

– Nigdy nie mówi o nich Stary Testament

1) Argument ten jest raczej niepoważny. Przecież nie mogą wspominać o księgach późniejszych wcześniejsze. I tak nie może być również w Starym Testamencie wzmianki np. o ostatniej księdze protokanonicznej. Stosując konsekwentnie to kryterium, ogołocilibyśmy kanon Starego Testamentu nawet ze wszystkich ksiąg protokanonicznych

2) Być może mamy tu do czynienia z błędem drukarskim. Zamiast: "Nigdy nie mówi się o nich w Starym Testamencie"; powinno raczej być: "Nigdy nie mówi się o nich w Nowym Testamencie". Ale nawet tak sprostowany argument nie jest wystarczający z kilku powodów:

1. Wyraźna wzmianka o danej księdze Starego Testamentu w Nowym (szczególnie w ewangeliach), ukazująca ją jako natchnioną i autorytatywną, przemawiałaby za jej kanonicznością (w ten sposób potwierdza NT autorytet wielu ksiąg: Iz - Mt 1, 22-23; 8, 17; Ps - Łk 20, 42; Dz 1, 20; Jon - Mt 12, 38-42 itd.). Jednak brak wyraźnej wzmianki o jakiejś księdze lub wyraźnego cytatu nie może przekreślać jej natchnienia.

2. Stosując konsekwentnie to kryterium, musielibyśmy odrzucić takie księgi jak Ab, Na, Pnp, Rut, Est, Ezd, Ne, Koh, które nie są wyraźnie cytowane w Nowym Testamencie.

3. Nowy Testament korzysta wyraźnie z apokryfów, np. z " Wniebowzięcia Mojżesza" (Jud 9) i "Księgi Henocha" (Jud 14n). Czy to oznacza, że są one natchnione?

4. W Nowym Testamencie znajduje się 67 aluzji do ksiąg deuterokanonicznych. Niektóre z nich są bardzo wyraźne i świadczą o tym, że autorzy Nowego Testamentu znali księgi deuterokanoniczne i korzystali z nich. Oto dwa przykłady:

Św. Paweł wyraźnie korzysta w Rz 9, 21 z Mdr 15, 7:

Dodajmy, że np. do Ab jest w Nowym Testamencie tylko jedna niewyraźna aluzja (Ab 21 - Ap 11, 15), a np. do Syr jest ich 107.

3) Księgi deuterokanoniczne przyjmują za regułę wiary i moralności tzw. Ojcowie Apostolscy, czyli ludzie żyjący w I/II w., bezpośredni świadkowie Tradycji apostolskiej. Hermas w dziele Pasterz nakazuje wierzyć w to, że Bóg wszystko uczynił z niebytu. Taka myśl o stworzeniu z niebytu znajduje się jedynie w 2 Mch 7, 28:

"Po pierwsze wierz, że jest jeden Bóg, który wszystko stworzył i uporządkował, który z nie bytu uczynił wszystko" (Pasterz 26, 1)

U Ojców Apostolskich znajduje się ponad 30 cytatów i wyraźnych aluzji do ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu. Fakt ten przemawia za przyjmowaniem przez chrześcijan epoki poapostolskiej kanonu Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi.

– Flawiusz, historyk hebrajski, wyraźnie pomija te księgi

1) Józef Flawiusz nie może stanowić autorytetu dla chrześcijan. Jego świadectwo ponadto pochodzi z okresu późniejszego niż r. 90.

2) Warto również zauważyć, że Józef Flawiusz twierdząc, iż posługuje się tylko księgami świętymi (Contra Apionem 1, 1), cytuje deuterokanoniczne części Est i 1 Mch. Stąd nie można być pewnym, że i Flawiusz odrzucał całkowicie autorytet ksiąg deuterokanonicznych.

– Żadna z nich nie nosi znamion inspiracji Bożej

Trudno ustosunkować się do tego argumentu, gdyż autor nie precyzuje, na czym polegają według niego "znamiona inspiracji Bożej".

– Księgi te posiadają błędy historyczne, geograficzne i chronologiczne

Jest to typowy fundamentalistyczny pogląd. Do takiej koncepcji prawdy Pisma Świętego ustosunkowaliśmy się w rozdziale III.

– Nauczają i podtrzymują one doktryny, które są przeciwne Pismu Świętemu (np. sankcjonuje się kłamstwo, praktykuje magię itd.). Ich poziom duchowy (a nawet moralny) jest o wiele niższy od Starego Testamentu

Trudniejsze, "podejrzane" o magię miejsca, są wyjaśniane w katolickich komentarzach do ksiąg biblijnych. Trudno je tu przytaczać, gdyż autor nie precyzuje, o które fragmenty mu chodzi. Warto jednak zwrócić uwagę na jeden z głównych zarzutów odnośnie niezgodności doktryny ksiąg deuterokanonicznych z resztą Starego Testamentu. Chodzi tu o nieśmiertelność duszy. Pozorne sprzeczności pojawiają się w wyniku błędnego odczytywania przesłania Pisma Świętego. Należy bowiem przyjąć, ze objawienie w Biblii rozwija się, składając się ostatecznie na całość. Dopiero taka całość stanowi przesłanie Pisma na jakiś temat. Aby lepiej wyrazić tę zasadę, posłużmy się przykładem: Jeśli jakąś całościowo ujętą prawdę biblijną (uwzględniając całość objawienia - ST i NT) oznaczymy przez C, a poszczególne wypowiedzi Biblii na ten temat przez A i B, to chcąc odczytać tę doktrynę, należy zestawić miejsca A i B. Wtedy otrzymamy: A+B=C. Błąd popełniany przez fundamentalistów odnośnie interpretacji, w tym przypadku doktryny o życiu po śmierci, polega na pomijaniu faktu rozwoju doktryny. Fundamentaliści zamiast sumować poszczególne wypowiedzi starają się stawiać między nimi znak równości: A=B=C.

– Jako literatura księgi te są właściwie mitem i legendą

1) Wydaje się, że autor nie rozumie współczesnego pojęcia mitu, przypisując mu dawną (XIX-wieczną), pejoratywnie rozumianą treść, utożsamianą z bajką i legendą. W rzeczywistości mit jest rozbudowanym, symbolicznym sposobem mówienia o rzeczywistości Boskiej.

2) Ponadto takie księgi jak Tb i Jdt nie są wcale pod względem literackim mitami ani legendami (prędzej już ślady mitycznego sposobu wyrażania znajdują się w opowiadaniach zamieszczonych w Rdz 1-11). Są to raczej nowele historyczne o silnym zabarwieniu dydaktycznym. Taki gatunek literacki kładzie większy nacisk na pouczenie niż na historię, którą traktuje najczęściej bardzo swobodnie. Pierwszorzędnym celem tych ksiąg jest więc pouczenie, a nie zdanie relacji z historycznego faktu i tak właśnie należy omawiane księgi odczytywać.

– Księgi te napisane były o wiele później nie księgi Starego Testamentu, czyli już po zamknięciu kanonu

Argument ten jest po prostu nieprawdziwy, gdyż księgi deuterokanoniczne powstały w III-I w. przed Chr. W tym samym czasie powstały również Koh (III w.), Dn (II w.), Est (III w.).

To przecież Kościół założony przez Chrystusa (Mt 16,18), będący "Jego Ciałem" (Ef 1,23), któremu Pan posyła "na zawsze" (J 14,16) swego Ducha przypominającego mu "wszystko" (J 14,26) i doprowadzającego go "do całej prawdy" (J 16,13), który dzięki temu jest "filarem i podporą prawdy" (1 Tm 3,15) oraz "raz na zawsze" wie "już wszystko" (Jud 5) jest jedynym autorytetem w doborze Ksiąg świętych i tylko ten Kościół z ustanowienia i woli Bożej ("kto was słucha, Mnie słucha", Łk 10,16) rozpoznaje, która księga (zarówno ST, jak i NT) należy do kanonu, a która nie.

Kanon hebrajski nie może determinować kanonu chrześcijańskiego, gdyż Kościół nie przejął Starego Testamentu od judaizmu, ale od Jezusa i Apostołów

Okazuje się, że to Świadkowie Jehowy decydują, które Księgi są natchnione, a które nie są: